Należy pamiętać o roli jaką odgrywała 1 PSP na terenach Rabki i okolicy. Stąd też wiele tablic jest poświęconych właśnie temu oddziałowi i jej żołnierzom walczącym w ramach tej jednostki. Przypomnijmy, więc w kilku zdaniach historię tego oddziału.

W roku 1941 na terenie Rabki działał już Związek Walki Zbrojnej. W tym okresie były częste dekonspiracje, czego następstwem były zsyłki ludzi do Oświęcimia. W roku 1942 dużo ludzi poszło „do lasu”. W roku 1943 zaczyna się na tym terenie działalność większych grup leśnych przekształconego ZWZ na AK, dających początek późniejszemu 1 Pułkowi Strzelców Podhalańskich.

Rabka organizacyjnie weszła w skład Inspektoratu Nowy Sącz (Obwód Limanowa).

Dowódcą 1 PSP był mjr „Borowy” (właściwe nazwisko Stabrawa). Poszczególne kompanie trzech batalionów 1 PSP miały swoje stałe rejony operacyjne.

W okolicach Rabki działała kompania por. a późniejszego kpt. „Adama” (Jan Stachura z Mszany Dolnej). Osiemdziesiąt procent żołnierzy tej kompanii pochodziła z Rabki, Chabówki, Zarytego i Mszany Dolnej. Na terenie Rabki istniała mocna organizacja terenowa, rozwijająca działalność wywiadowczo – dywersyjną. Oprócz tego działały dwa pododdziały partyzanckie: „Morskiego”

i „Witolda”. Obydwa podlegały dowództwu „Adama”. Kompania partyzancka por. „Adama” jako część 1 PSP weszła wraz ze swoim pułkiem w skład grupy operacyjnej „Śląsk Cieszyński”, dowódcą której był gen. brygady Olbrycht „Olza”.

Największe natężenie akcji partyzanckich miało miejsce w roku 1944. Wiosną wspomnianego roku cały ciężar akcji poszedł w kierunku dozbrajania oddziałów partyzanckich w broń automatyczną i maszynową, gdyż pierwsze zrzuty były bardzo skromne. Przeważały w nich wyposażenie takie jak: umundurowanie, leki, środki opatrunkowe i stosunkowo niewiele stenów.

Akcje rozbrojeniowe wzrastały do takich rozmiarów, że Niemcy musieli wprowadzić środki specjalne jak: specjalne rozkazy dla podległych jednostek miejscowej Ortskomendatury, wprowadzenie godziny policyjnej od godz. 20 – tej, wzmożone patrolowanie Rabki i okolicy, podwojone siły nocnych patroli, oraz częste rewizje, aresztowania, rozstrzeliwania zakładników i ciągłe legitymowanie.

Działalność 1 PSP oraz radzieckich Oddziałów leśnych zmusiły Niemców do sprowadzenia w rejon Gorców w listopadzie 1944 r. tzw. „Einsatzgruppen”. Dzieliły się one na „Einsatzkommandos”. Były to oddziały przerzucone z Powstania Warszawskiego na Podhale w celu zlikwidowania w Gorcach oddziałów partyzanckich. Oddziały hitlerowskie dobrane były z przestępców pospolitych i szumowin społecznych – wyróżniły się przy likwidacji Powstania Warszawskiego szczególnym bestialstwem. Grupa, która prowadziła operacje w Gorcach, podlegała osławionemu Reinhardtowi i stąd nazywała się „Einsatrzgruppe Reinhardt”. Warto wspomnieć, że organizatorem tych grup był Adolf Einchmann, funkcjonariusz IV Departamentu RSHA. Oddziały Reinhardta spaliły gorczańską wieś Ochotnicę i wymordowały w wigilię Bożego Narodzenia masę ludności cywilnej.

Ważniejsze akcje wykonywane przez patrole partyzanckie oddziału ,,Adama”, to: rozbrojenie załogi więzienia przemyskiego, składającej się w większości z gestapowców Ukraińców i Niemców, która w ucieczce na zachód zatrzymała się w okolicach Rabki; rozbrojenie własowców jadących po drzewo na Wielki Luboń; około 20 akcji ,,szosowych” mających na celu zdobycie broni i sparaliżowanie komunikacji niemieckiej. Nie sposób pominąć ponad 15 akcji ,,trotuarowych” mających na celu rozbrojenia uliczne. Oddzielną pozycje tworzą ,,kolejówki” w miesiącach październik i listopad 1944, mające na celu dezorganizację niemieckiego transportu kolejowego. Były to roboty dywersyjno – sabotażowe i rozbrojeniowe na odcinku Rokiciny – Chabówka – Rabka – Limanowa – Nowy Sącz. Około 30 rozbrojeń dokonanych na kwaterach niemieckich zwanych akcjami ,,mieszkaniowymi”. Akcje wywiadowcze oraz działalność propagandowa mające podtrzymać morale polskiego społeczeństwa na tutejszym terenie.

W rejonie Rabki działały oprócz ,,Adama” oddziały partyzanckie ,,Wilka” (Wiktor Lach) i ,,Lamparta” (Julian Zapała). Lampart był dowódcą batalionu w 1 PSP.

Do Rabki docierały patrole oddziału partyzanckiego ,,Przyjaciela”, ,,Łazika Boruty” oraz radzieckiej brygady partyzanckiej płk ,,Zołotara” stacjonującego na Gorcu w rejonie Szczawy.

Zrzuty dokonywane dla 1 PSP szły z Włoch dokonywał polski dywizjon do zadań specjalnych - ,,Dywizjon Gdański”.

1 PSP został rozwiązany dnia 25 stycznia 1945 roku zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego o rozwiązaniu Armii Krajowej (Rozkaz Nacz. Wodza z dnia 18 stycznia 1945).