W dobie pandemii nauczyciele Zespołu Szkół w Rabce-Zdroju zapraszają na wirtualny spacer po miejscach pamięci w Rabce-Zdroju. W czasie spaceru odwiedzimy miejsca bliskie każdemu Polakowi, m.in. pomnik i tablice poświęcone Janowi Pawłowi II, pomniki, tablice i cmentarze upamiętniające Miejsca Martyrologii Polaków, w szczególności Rabczan. W trakcie spaceru zatrzymamy się też przy pomnikach i tablicach ludzi zasłużonych dla Rabki, tj. duchownych, lekarzy, działaczy społecznych, ludzi nauki i sztuki. Zobaczymy też ciekawostki pomnikowe, jak np. pomnik św. Mikołaja, pomnik przyrody czy pomniki już nieistniejące lub niezrealizowane. Przybliżymy też historię powstania tych miejsc, jak i formy ich upamiętnienia. Podejmiemy próbę przedstawienia inicjatorów i twórców pomników tablic. Pomniki, tablice, cmentarze symbole naszej pamięci mają nam uzmysłowić, że postawiono je, bo niosą ze sobą bardzo ważne treści – patriotyczne, historyczne, wychowawcze itp. Na trwałe wpisują się one w krajobraz naszego miasta i dobrze jest wiedzieć, gdzie ich szukać. Spacer możemy rozpocząć w dowolnym miejscu lub podążać szlakiem zgodnie z numeracją na mapie (trasa podzielona na trzy etapy: 1-7, 8-19 i pozostałe). Praca będzie żywym tworem, na bieżąco uzupełnianym, tak, by wyczerpywała zakres tematyki w niej zawartej. Życzymy miłego i pouczającego spaceru.

Stacja Kolejowa i ul. Wąska 1 Dom Wczasowy „Turbacz” (za stacją kolejową)
Cmentarz parafialny przy ul. Orkana
Park Zdrojowy w Rabce – ul. Orkana
Śląskie Centrum Rehabilitacyjno-Uzdrowiskowe im. dr A. Szebesty (dawniej tzw. Pstrowski) – ul. Dietla 5,
Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc im. Jana i Ireny Rudników (dawniej Instytutu Matki i Dziecka ) – ul prof. Jana Rudnika 3
Kościół p.w. św. Teresy - ul. Parkowa 9
Okolice Muszli Koncertowej
Kościół p.w. św. Marii Magdaleny Rabka – ul. Orkana 8
Muzeum im. Władysława Orkana - ul. Orkana 2
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Orkana ul. Sądecka
Szkoła Podstawowa Nr 1 – ul. Jana Pawła II 40
I LO w Rabce – ul. Jana Pawła II 41
Szpital Miejski – ul. Słoneczna 3
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Słabo widzących im. św. Tereski w Rabce-Zdroju – tzw. Tereska - ul. Słoneczna 11
Dom Pracy Twórczej UJ – ul Słoneczna 40
Bania (wschodni stok)
Zespół Szkół w Rabce – ul. Kościuszki 9
Sanatorium Cegielski - ul. Na Banię 42
Sanatorium Kolejowe - ul Kościuszki 18
Dawny budynek Medycznej Szkoły Zawodowej w Rabce – ul. Podhalańska 4
Szkoła Podstawowa w Ponicach, Ponice 105
Rdzawka – Kościół, Rdzawka 205
Luboń – schronisko Rabka – Zaryte 165
Rabka Zaryte – Kościół 148A
Dzielce

W naszym narodzie od wieków zakorzeniły się pasje stwarzające trwałe cechy narodowe. Jest to umiłowanie swobód obywatelskich i wolności oraz przywiązanie do pomników. Te ostatnie są u nas w szczególnej cenie. Pomnik bowiem jest głosem w dyskusji nad epoką, w której się żyje lub też nad wydarzeniem dla tej epoki znaczącym i na swój sposób charakterystycznym. Czyn bohaterski, czy też wyrastający ponad przeciętność, często znajduje swoje odzwierciedlenie w mniejszym lub większym pomniku lub tablicy upamiętniającej postać danego bohatera albo też wydarzenia.
Różne spojrzenie na historię i wydarzenia mijające znalazło również swoje odbicie w kulturze. Odnotował je także, w sposób dla siebie swoisty, polski pomnik wznoszony na przestrzeni dziejów. Powstawał i powstaje przecież po to, by upamiętnić to, co jest jego treścią, jest więc specyficznym narratorem historii zatrzymanej w kadrze. Już przez samo powstanie w tym, nie innym momencie historycznym stanowi sztukę opowiadania o minionych i aktualnych zdarzeniach. Polski pomnik odnotował więc w sposób przekonywający wszystko to, co wydarzyło się w historii państwa i lokalnej społeczności itp. Pamięć historyczna bywa często niesprawiedliwa. Prawo do pamięci mają ci, którzy trafili do podręczników, encyklopedii, różnych adnotacji oraz inni, których postacie wiążą się z jakimiś symbolami. Nierzadko przypadek rządzi tym, że jedni są eksponowani, a inni odchodzą w cień, chociaż za życia chodzili w glorii. Dotyczy to niestety również ludzi, którzy w swym życiu dokonali wielu pożytecznych rzeczy. Takich przykładów nie brak jest w dziejach naszego kraju, regionu, miejscowości itp. Pomnik (tablica) w wielu przypadkach, obok swojej funkcji upamiętnienia, jest też wyrazem rehabilitacji osób i zdarzeń, poglądów i idei. Trwa więc nieustanny, o społecznym zasięgu, rachunek sumienia, wynikiem, którego powstają nowe pomniki, tablice, obeliski itp. Tak więc na tle owego rachunku potrzeba wznoszenia pomników, potrzeba upamiętnienia szeregu zdarzeń, które z różnych względów takiego upamiętnienia się nie doczekały, jest powszechna i dla każdego społeczeństwa niezbędna. Pomnik jest też materialnym symbolem ciągłości dziejowej, którą wyznaczają wydarzenia historyczne. Stanowi zapis zdarzeń, jest aktualnym odbiciem trendów, występujących zarówno w polityce, jak i sztuce. Jest dziełem, którego adresatem nie jest określony widz ani określony krąg widzów. Potencjalnie skierowany jest do wszystkich osób tworzących określone społeczeństwo, a więc również do tych, którzy się dopiero narodzą. Nie jest więc dziełem dla wtajemniczonych, lecz dla ogółu. Także jego komunikatywność jest założona z góry. Pamiętać musimy i o tym, że, jak żadne inne dzieło sztuki, oddziałuje na widza w sposób bezpośredni, co powoduje jego lokalizacja - miejsce publiczne, a więc dostępne dla wszystkich. Dzięki temu jest miejscem zadumy, refleksji nad dawno minionym czasem, szczególnie w przypadku, kiedy prezentuje bohaterów narodowych, przypomina przebrzmiałe fakty i związane z nimi zdarzenia, które nadawały ongiś dziejom realny kształt. Będąc symbolem trwałości państwowej i narodowej, pomnik uczył i uczy dziejów ojczystych, stanowi specyficzną księgę, z której odczytujemy nasze dzieje obejmujące chwile blasku i chwały, sukcesów i zwycięstw, ale także i tragedii, smutku na skutek doznanych klęsk i porażek. Ponadto pomnik, pomnikowość jest pojęciem ciążącym ku wieczności. Jako trwały element kulturowego pejzażu narodowego pomnik zawiera również wartości duchowe, zmaterializowane w sensie artystycznym, z którymi społeczeństwo się identyfikuje. Jedną ze szczególnych cech rzeźby pomnikowej jest to, że nie jest ona manifestacją nieokreślonych ściślej potrzeb psychicznych, czy też manifestacją jednostkowych zainteresowań rzeźbiarza. Pomnik jest przede wszystkim wyrazem dążeń społecznych – dążeń uchwytnych, opisanych i nazwanych. Tkwi w nim bardzo istotna szansa, by poprzez przeżycia estetyczne, jakie wywołuje, pobudzać wzruszenie, zbliżyć ludzi do siebie, wzmocnić ich poczucie wspólnoty. Szansa ta jest szczególnie ważna w czasie, kiedy z jednej strony pragniemy jednoczyć społeczeństwo, dążymy do jego moralnego odrodzenia, tworzymy nasze „Małe Ojczyzny”, a z drugiej strony „wchodzimy” do Europy. Dla osiągnięcia tych celów – zachowania tożsamości, jednoczenia lokalnych środowisk itp. – szukamy coraz to nowych i skutecznych form dotarcia do społeczeństwa, a w tej działalności nie wolno nam nie dostrzec pomnika i jego roli. Musimy pamiętać, że w wielu przypadkach nie chodzi o monumentalność, propagandę, ale przede wszystkim o pamięć. Pomniki muszą być dla nas zrozumiałe i muszą się rzucać w oczy. Wciąż powstają nowe pomniki, tablice. Ich forma ulega przeobrażeniom, pewnej ewolucji, jednak niezmiennie pozostaje ta sama idea ich stawiania, ich rola i funkcja. Tworzenie pomników, tablic to wielki ruch społeczny, bowiem w komitetach inicjujących ich wznoszenie spotykają się młodzi i starzy - ludzie o różnych poglądach politycznych, różnym światopoglądzie. To również jest element jednoczenia danego społeczeństwa. W naszym opracowaniu zaprezentowane zostaną pomniki, tablice, itp. usytuowane nie tylko w miejscach publicznych, ale także w kościołach, szpitalach, szkołach, na cmentarzach itd. Pojęcie pomnika, tak jak wiele pojęć, ulegało zasadniczym przemianom w ciągu wieków. Jest to zjawisko w pełni zrozumiałe dla współczesnego człowieka, bowiem na jego oczach dokonywała się w tej dziedzinie nowa, ogromna przemiana. Wprawdzie do dziś jeszcze powstają pomniki o tradycyjnym kształcie, złożone z posągu ustawionego na wyniosłym cokole, przy czym ukazana postać przedstawia określonego człowieka, ku czci którego monument wzniesiono lub też ma charakter alegoryczny, a mianowicie personifikuje miasto, reprezentuje całą grupę osób, symbolizuje cnoty, przedmioty lub idee. Współcześnie artyści często wprowadzają do pomnika formy niefiguralne i abstrakcyjne. Sam wyraz „pomnik” pojawia się późno, bowiem na przełomie XVIII/XIX wieku. Samuel Linde w swym Słowniku języka polskiego określa pomnik jako „monument dla pamięci lub na pamiątkę wystawiony, pamiątka, czego zachowana, wiekopomna”. Rozszerzyło się znaczenie tego wyrazu w tzw. Słowniku Wileńskim, gdzie „pomnik” oznacza:

To, co się wznosi dla pamięci lub na pamiątkę, kogo lub czego: pomnik grobowy, pomnik na polu bitwy; wznieść, postawić pomnik,
Pamiątka dawna, rzecz starożytna; pomniki dawne, starożytne,
Przenośnie – rzecz wiekopomna, mająca wieki przetrwać.

Zarówno Słownik Lindego jak i Słownik Wileński zawierają najstarsze wzmianki dotyczące powstania, użycia, jak i znaczenia słowa pomnik. Współcześnie pojęcie „pomnik” znacznie zwiększyło dotychczasowy zakres w odniesieniu do rzymskiego pojęcia „monument”. Obecnie mianem pomnika określa się dzieło architektoniczne, architektoniczno-rzeźbiarskie lub rzeźbiarskie wzniesione dla upamiętnienia osoby, wydarzenia historycznego - najczęściej w postaci posągu lub grupy rzeźbiarskiej, kolumny, obelisku, budowli, tablicy, czasem sztucznie usypanego wzgórza (kopca) czy naturalnego głazu – eratyku. Na terenie Rabki i najbliższej okolicy wyróżniamy pomniki, które można podzielić:

Pod względem formy:

pomniki wolno stojące, tablice, popiersia, pomniki nagrobne, nekropolia – zespoły grobowe stanowiące samodzielny zespół, / np.: pomnik Jakuba Hojnego, tablica prof. M.L. Jakubowskiego, cmentarz Żołnierzy Radzieckich

pod względem lokalizacji:

w miejscach publicznych – na otwartej przestrzeni (w parkach, na skwerach, na placach itp.), na cmentarzach, w kościołach, w budynkach użyteczności publicznej, /np.: pomnik Jakub Hojnego, Pomnik ofiar Oświęcimia, tablica poświecona Poległym partyzantom AK, tablica dr. Adama Janika/

pod względem treści i intencji:

martyrologii, poświęcone patronom, ludziom zasłużonym dla Rabki, / np.: Pomnik i mogiły ofiar eksterminacji, tablica patrona Szkoły Podstawowej nr 2 im. Władysława Orkana w Rabce, tablica prof. Jana Rudnika/ * ze względu na czas ich powstania i istnienia:

pomniki, które kiedyś stały na terenie Rabki, a dziś już nie istnieją
obecnie istniejące
o pomniki i tablice, które zostały zaprojektowane, są w trakcie realizacji lub pozostały w sferze projektu /pomnik J. Zubrzyckiego, tablica Zofii Maserowej, pomnik ZWZ AK 1939-1945, tablica Antoniego Nawary/

W opracowaniu niniejszym omówione zostaną wszystkie wymienione pomniki i tablice - z pominięciem pomników nagrobnych. Tym pomnikom zabytkowym, czy też pomnikom nagrobnym ludzi szczególnie zasłużonym winna być poświęcona oddzielna praca. W pracy tej szczególną uwagę poświęcono pomnikom, które można pogrupować tematycznie, tj. pomniki martyrologii, pomniki duchownych, ludzi zasłużonych dla nauki, kultury i sztuki, pomniki i tablice pracowników służby zdrowia itp.
Pomniki martyrologii.
O powstaniach i wojnach wyzwoleńczych narodu polskiego napisano wiele prac naukowych, pamiętników i dzieł literackich. Rozdział pracy niniejszej dotyczący martyrologii jest szczególnym zapisem dziejów wojen na naszym terenie. Znajdziemy tu informacje o upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa naszej małej, lokalnej społeczności. Rozdział ten głosi chwałę poległych bohaterów i składa hołd tym, którzy w obronie Ojczyzny oddali to co najcenniejsze – życie. Równocześnie jest to rozdział świadczący o wielkim pietyzmie, jakim naród i lokalne społeczeństwo otacza swe chlubne tradycje, o opiece i trosce, jakie okazuje materialnym symbolom dziejów walki i męczeństwa. Ziemia polska jest jednym wielkim pobojowiskiem, pokrywają ją miejsca bitew oraz miejsca kaźni i męczeństwa milionów ludzi. Na terenie opisywanej miejscowości znajdują się miejsca martyrologii Polaków, Rosjan, Żydów. Najważniejsze znaczenie posiadają cmentarze i kwatery wojenne oraz zbiorowe i pojedyncze mogiły Nieznanego Żołnierza. Pochowanych są w nich dziesiątki polskich i radzieckich żołnierzy itd., partyzantów oraz ofiar hitlerowskiego terroru. Doniosłą, chociaż o innym charakterze, rolę spełniają znajdujące się poza cmentarzami pomniki, obeliski, tablice, głazy pamiątkowe itp. Pomniki bojowników o wolność Polski - te dla naszego społeczeństwa wysoce cenione symbole tradycji walk wyzwoleńczych Polaków - są wyrazem pamięci narodu o swojej przeszłości, ważnych wydarzeniach historycznych,wybitnych postaciach. Eksponując określone idee, wartości sprzyjają utrwalaniu się ich w świadomości społecznej. Pozostawia je po sobie każda epoka, każda wojna. Pomniki związane z tradycjami wojennymi symbolizują zazwyczaj sławnych dowódców i bohaterów wojennych, upamiętniają miejsca walki jednostek wojskowych i partyzanckich lub uwieczniają miejsca uświęcone męczeństwem i śmiercią mieszkańców Rabki i okolicy. Niektóre pomniki w swojej narracji bywają też kontrowersyjne i wzbudzają szeroką dyskusję. Nasze pokolenie traktuje te miejsca pamięci narodowej jako symbole chlubnych tradycji, które dziedziczą po swych przodkach. Po tym tragicznym okresie: powstań, I wojny światowej i hitlerowskiej okupacji pozostały na terenie miasta miejsca pamięci narodowej oznakowane obowiązującymi w całym kraju emblematami. Opiekę nad tymi miejscami sprawują zakłady lecznicze, szkoły, ZHP, PTTK.
Pomniki i tablice poświęcone duchownym
Ogromna rola kościoła w historii Polski jest niezaprzeczalna. Również w Rabce duchowni odegrali w jej historii znaczną rolę. Wystarczy wspomnieć ich działania:

na rzecz powstania pierwszej placówki oświatowej (np. ks. Józef Dura – przewodniczący miejscowej Rady Szkolnej i inicjator budowyszkoły)
powstania obiektów sakralnych (np. kościoła p.w. św. Teresy – ks. Władysław Siwek)
działalność w ruchu niepodległościowym (np. ks. Jakub Zych delegował na zebrania strzeleckie wikarego ks. Jana Kantego Surowiaka, który miał czuwać, „aby propaganda idei niepodległościowej odbywała się w duchu zgodnym zasadami religii” (ks. J.K. Surowiak wszedłw skład Zarządu)
działalność w ruchu oporu w czasie II wojny światowej i po w latach 1945 - 1947 (np. ks. Stanisław Dunikowski, ks. Józef Hojoł)

Księża angażowali się :

w ruchu harcerskim (np.. ks. Józef Hojoł)
w PCK (ks. Stanisław Dunikowski )
PTT (ks. J.K. Surowiak – pierwszy prezes oddziału),
w działalności artystycznej (np. ks. Andrzej Antałkiewicz osobiście malował kościół p.w. Marii, Magdalena, ks. Roman Sapeta założył i prowadził chór „Teresianum w kościele p.w. św. Teresy itp.)

Księża byli duchowymi przewodnikami społeczeństwa rabczańskiego. Nie dziwi więc fakt, że wielu z nich upamiętniono tablicami.
Tablice i pomniki poświęcone pracownikom służby zdrowia.
Nie jest zaskoczeniem, że wiele lekarzy i pielęgniarek zostało uhonorowane pomnikami i tablicami. Rabka Zdrój od ponad 150 lat świadczy usługi leczniczo sanatoryjne i w związku z tym na terenie uzdrowiska można było spotkać lekarzy o światowej renomie, wybitnych specjalistów – ludzi nie tylko angażujących się w swojej specjalizacji, ale też oddających się pracy na rzecz miasta i jej mieszkańców.

działali na rzecz poszerzenia bazy szpitalnej i sanatoryjnej, np. prof. M. J. Jakubowski tworząc w Rabce w 1878 r. filię Szpital św. Ludwika dla dzieci w Krakowie pod nazwą Kolonia Lecznicza św. Józefa, prof. Jan Rudnik organizując Terenowy Oddział Instytutu Matki i Dziecka, dr T Malewski budując sanatorium (obecnie szpital kardiologiczny) , dr Adam Szebesta zainicjował powołanie w r. 1947 Społecznego Komitetu Budowy Sanatorium dla Dzieci w Rabce (SORD)
pełnili ważne funkcje dr A. Janik, Z. Olszewski
działali w ruchu oporu w czasie II wojny światowej np. dr T. Malewski, Z. Olszewski,
pozostawili bogatą twórczość nt. Rabki: np. dr Izydor Kopernicki, Zdzisław Olszewski itp.

Pomniki i tablice poświęcone ludziom nauki, kultury i sztuki