Szkoła Pamięta

Tablica poświęcona założycielkom żeńskiego Gimnazjum Sanatoryjnego w Rabce

Na planszy informacyjnej przy tablicy pamiątkowej czytamy: „Irena Szczuka /1896-1942/ przełożona szkoły, Krystyna Szczuka /1901-1958/, Zofia Szczuka /1899-1959/. Irena, Zofia i Krystyna posiadały wykształcenie w kierunku historycznym, matematycznym i filozoficznym oraz uzdolnienia pedagogiczne. Poszukiwały wzorów dla swoich placówek w Kuźnicach oraz za granicą. Zapoznając się z myślicielami i działaczami kościoła oparły swoje dzieło na współczesnej myśli kościoła. Były przykładem umiejętnego łączenia życia wewnętrznego z życiem w świecie i dla świata. Utrzymywały bliskie kontakty ze sługą Bożym ks. Wł. Korniłowiczem – przyjacielem i doradcą”. Zofia Szczuka ostatnie miesiące życia spędziła u sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. Umierając w 1959 r. przekazała przez ks. Kardynała S. Wyszyńskiego gmach szkoły wraz z posesją – Laskom. Na tablicy wymieniona też jest ich matka „Maria z Szadurskich Szczuka ur. w 1874 r – zm. W 1953r. Żona Konstantego /herbu Grabie/ voto Sroczyńska owdowiała dwukrotnie. Całe swoje życie była dla córek oparciem duchowym pomagając w organizacji poszczególnych domów”. Irena Szczuka w okresie okupacji działała w konspiracji - była sanitariuszką rabczańskiego Związku Walki Zbrojnej (pseudonim „Dalia”). W czerwcu 1942 roku została ona aresztowana, a następnie wywieziona do Oświęcimia, gdzie zmarła w 1943 roku. Plutonową Irenę Szczukę odznaczono Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Nadmienić należy, że po II wojnie światowej w budynku tzw. Tereski było Seminarium dla Wychowawczyń Przedszkoli, od 1959 r. Liceum dla Wychowawczyń Przedszkoli, a od 1974 roku Studium Nauczycielskie, które po oddaniu budynku 1989 roku, siostrom Franciszkankom Służebniczek Krzyża, przeniosło się na ul. Kościuszki 9 i przekształciło się w II LO im. ks. prof. Józefa Tischnera, a po powstaniu Technikum Informatycznego w Zespół Szkół.

Pomnik i mogiły ofiar eksterminacji (przed renowacją)

Rabka Zdrój, rozległe cmentarzysko w lesie. Tu spoczywają ofiary zbrodni hitlerowskiej (cmentarz przed renowacją)

Obecny widok cmentarza

Tablica upamiętniająca remont cmentarza w latach 90-tych

Obecny wygląd cmentarza za tzw. „Tereską”

Tablica upamiętniająca pomordowanych w lasku obok willi "Tereska"

Więcej zdjęć na stronie internetowej
Cmentarz żydowski w Rabce– znajduje się na stoku Grzebienia w okolicach ulicy Słonecznej i zajmuje powierzchnię 0,1 ha. W latach 1940-1943 esesmani i gestapowcy mordowali tu Żydów z Rabki, Nowego Sącza, Mszany Dolnej, Jordanowi. W zbiorowych mogiłach pochowano około 500 ofiar. Na miejscu zbrodni postawiono pomnik, który odsłonięto w 1952 r. 1967 r.

W styczniu 1945 r. wojska radzieckie wkroczyły do Rabki. Zakończyła się niemiecka okupacja. Rabczanie mogli bez obaw odwiedzić budynek willi „Tereska” i otaczający go teren. W willi podczas wojny mieściła się niemiecka Szkoła Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Miejsce to okryło się niesławą, a nazwa „Tereska” przez cały okres okupacji budziła grozę wśród mieszkańców Rabki i okolic. Podobnie jak postać komendanta szkoły, Wilhelma Rosenbauma, który wśród mieszkańców zyskał przydomek „kata Rabki”. Zdarzenia, które miały miejsce w szkole i w jej pobliżu były przez Niemców ukrywane. Nie byli oni jednak w stanie ukryć wszystkich dokonanych tam zbrodni. Jednym ze świadków tych wydarzeń był doktor Zdzisława Olszewskiego, który w swych wspomnieniach zanotował:W 1945 roku odwiedzałem często te wielotysięczne, wspólne doły - groby pomordowanych Żydów i Polaków na zboczu Bani w Rabce, święte mogiły ofiar Apokalipsy XX wieku. Ogrodziłem je wtedy prowizorycznie drutem kolczastym, żeby pasące się bydło nie deptało po grobach bohaterów, którzy polegli śmiercią męczeńską za pojednanie świata. Kolejny świadek Czesław Trybowski w swym opracowaniu Z dziejów Rabki – Zdroju, napisał Masowe groby zlokalizowane na terenie Księżego Lasku obok Liceum Pedagogicznego kryją ponad 500 ofiar. W listopadzie 1964 r. w Hamburgu rozpoczął się proces przeciwko komendantowi szkoły Wilhelmowi Rosenbaumowi prokuratorzy Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce rozpoczęli poszukiwanie świadków zbrodni popełnionych przez Rosenbauma. Przybyli też do Rabki na wizję lokalną - odwiedzili willę „Tereska” i pobliski lasek - miejsce masowych zbrodni. W czasie procesu zeznawało 270 świadków. Przyjechali oni ze Stanów Zjednoczonych, Kanady, Izraela i Polski. Wśród nich były m.in. Elfryda Trybowska i Alicja Nogala. Ich zeznania okazały się przełomowe. W sierpniu 1968 roku sąd skazał Wilhelma Rosenbauma na karę dożywotniego więzienia. W czasie gdy toczył się proces w Hamburgu w miejscu masowych mordów w Rabce rozpoczęto budowę pomnika – cmentarza, który miał upamiętniać zbrodnie popełnione w „Teresce” i jej okolicy. Zapadające się masowe mogiły zostały pokryte betonowymi nagrobkami. Na największym z grobów ustawiono pomnik z napisem Cześć Męczennikom Poległym z Rąk Ludobójców Hitlerowskich 1941 - 1942. Na podstawie pomnika umieszczono napis w języku hebrajskim. Teren cmentarz został otoczony siatką ogrodzeniową. Cmentarz zajmuje tylko część leśnej polany, gdzie dokonywano masowych zbrodni. Groby pomordowanych znajdują się również w innych częściach lasku. Przez kolejne lata cmentarzem opiekowały się uczennice i nauczyciele Liceum Pedagogicznego, którego siedzibą od zakończenia wojny była willa „Tereska”. W 1989 roku z inicjatywy prywatnej Fundacji Sióstr Peller 11 masowych grobów ponownie zostało pokrytych betonowymi nagrobkami. W początku lat 90-tych w wyniku prywatyzacji budynek „Tereski” został przejęty przez Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi w Laskach. Rozpoczął się generalny remont budynku i terenu wokół, podczas którego ze skarpy prowadzącej na plac sportowy wydobyto macewy pochodzące m.in. z cmentarza w Jordanowie, które posłużyły Niemcom do budowy schodów, utwardzenia drogi i regulacji pobliskiego potoku. Odnalezione nagrobki zostały przetransportowane na pobliski cmentarz. W tym czasie z inicjatywy Leo Gatterera, jednego z nielicznych ocalałych mieszkańców getta w Mszanie Dolnej, rozpoczął się kolejny remont cmentarza. M.in. wykonano metalowe ogrodzenia na betonowej podmurówce oraz furtkę, która została ozdobiona gwiazdą Dawida i bramę, której pręty maja kształt menory i promieni słonecznych. Z odnalezionych macew wykonano lapidarium, Pomnik Martyrologii Żydowskiej. Remont został upamiętniony okolicznościową płytą na, której umieszczono napis w języku hebrajskim, jidisz i polskim Cmentarz ofiar żydowskich zamordowanych w latach 1941 - 1944 został odnowiony przez Pana Leo Gaterer z Dobrej przy współudziale finansowym Urzędu Miasta Rabka. W tym czasie wykonano również nagrobek upamiętniający znakomitą lekarkę - pediatrę żydowskiego pochodzenia, Olgę Rubin - Horoszkiewicz, która została zamordowana 15 lipca 1942 roku i pochowana w jednej ze zbiorowych mogił. Ostatni remont cmentarza przeprowadzony został z inicjatywy Wydziału Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa Narodowego Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w 2017 r.

Zespół Historia Rabki jest organizatorem corocznego „Spaceru Pamięci”, podczas którego przybliżana jest historia zagłady Żydów w czasie II wojny światowej w Rabce. „Spacerem Pamięci” uczczono pamięć aresztowanych tu członków organizacji podziemnych, pamięć Romów oraz żydowskich mieszkańców zamordowanych w Rabce i w obozie natychmiastowej zagłady w Bełżcu.

Przy tej okazji powstała ciekawa inicjatywa, której jednym z inicjatorów jest zespół Historia Rabki organizator "Spaceru Pamięci". Chodzi mianowicie o zamontowanie tablicy na tylnej ścianie istniejącego pomnika, którego frontowa część z napisem Cześć męczennikom poległym z rąk ludobójców hitlerowskich 1941-1942 przestała być dostępna dla odwiedzających ten cmentarz. Stało się to w wyniku późniejszej, niż powstanie cmentarza, budowy ogrodzenia, prawie na styku z płytami nagrobnymi Na tablicy wypisano imiona i nazwiska oraz wiek 202 Polaków żydowskiego pochodzenia, którzy zostali zamordowani w Rabce w czasie II wojny światowej. Większość z nich zginęła podczas masowych egzekucji, przeprowadzonych przez załogę i kursantów niemieckiej Szkoły Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Rabce, które odbywały się w lasku za budynkiem szkoły. Osoby te zidentyfikowano na podstawie relacji świadków oraz rejestru Żydów, wykonanego w czasie wojny przez Judenrat na polecenie komendanta Szkoły Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Rabce, w którym to rejestrze odnotowywano daty likwidacji - dodaje. Inicjatorem powstania tablicy, wykonawcą projektu i organizatorem przedsięwzięcia był Zespół Historia Rabki w składzie: Narcyz Listkowski, Michał Rapta i Grzegorz Moskal. Projekt tablicy został uzgodniony z oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie i ta instytucja w całości sfinansowała realizację projektu. Przy projekcie pomagała Anna Janowska z domu Kleinberg ze Stowarzyszenia Dzieci Holocaustu, Karolina Panz, Wojciech Wasilewski Alina Małocha, Jolanta Sternberg-Tarshish, Karen Forth, Varda Yaarim, Jakub Antosz-Rekucki oraz dyrektor Centrum Społeczności Żydowskiej w Krakowie Jonathan Ornstein.